O Ντόναλντ Τραμπ ξηλώνει τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής -με τον ίδιο να αρνείται ότι υπάρχει- με τις ΗΠΑ να αποχωρούν από τις συμφωνίες για το κλίμα (όπως είχε πράξει και στην πρώτη του θητεία), αλλά την ίδια ώρα στην Ευρώπη η υλοποίηση πράσινων πολιτικών ανεβάζει ρυθμό με στόχο τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την επιτάχυνση των πράσινων επενδύσεων. Στην Κύπρο πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα υψηλότερο κόστος στα καύσιμα, αρχής γενομένης από τη φετινή χρονιά και κλιμάκωση από το 2027.
Εντός της χρονιάς θα επιβληθεί πράσινος φόρος στα καύσιμα ύψους 5 σεντ το λίτρο (το ποσό προκύπτει από παρουσίαση που είναι αναρτημένη στο gov.cy), ο οποίος θα αυξάνεται (στα 7 σεντ τον δεύτερο χρόνο εφαρμογής και 10 σεντ τον τρίτο) και το 2027 θα μπει στη ζωή μας η αγορά δικαιωμάτων ρύπων στις οδικές μεταφορές και τα κτήρια, που θα προσθέσει κόστος. Το 2027 η επιβάρυνση από την αγορά ρύπων εκτιμάται σε 6,8 σεντ, σύνολο συμπεριλαμβανομένου του φόρου άνθρακα, σχεδόν 17 σεντ το λίτρο.
Στην περίπτωση της Κύπρου στο στόχαστρο μπαίνουν οι οδικές μεταφορές, από τις οποίες προέρχεται περίπου το 30% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Η συνέχιση της χρήσης των οχημάτων με τον σημερινό ρυθμό, χωρίς αλλαγή συμπεριφοράς, θα έχει ως τίμημα ακριβότερα καύσιμα. Αυτές οι επιβαρύνσεις έχουν στόχο την αλλαγή της συμπεριφοράς των καταναλωτών (φυσικών και νομικών προσώπων) και τον περιορισμό των ρυπογόνων δραστηριοτήτων. Ο δημοσιονομικός αντίκτυπος είναι ουδέτερος με τα επιπλέον έσοδα να επιστρέφονται μέσω προγραμμάτων για την υποστήριξη επενδύσεων σε επιχειρήσεις και κοινωνικές δράσεις για ευάλωτους. Την Τρίτη έχει προγραμματιστεί συνάντηση για την ενημέρωση φορέων της αγοράς για τα αντισταθμιστικά μέτρα που εκπονεί το Υπουργείο Οικονομικών.
Μακροπρόθεσμα η αλλαγή της συμπεριφοράς θα οδηγήσει στη μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης. Αρχικά, όμως, θα έχουν κόστος. Η δε μακροπρόθεσμη αλλαγή συμπεριφοράς στην Κύπρο είναι ένα εγχείρημα που σήμερα μοιάζει ώς και αδύνατο να υλοποιηθεί: την εγκατάλειψη της χρήσης του αυτοκινήτου και την ανάπτυξη αξιόπιστων δημόσιων μεταφορών.
Ρύποι και καύσιμα
Τον Μάιο αναμένεται να τεθεί σε ισχύ η πράσινη φορολογία, με επιπλέον τέλη σε καύσιμα, ύδρευση και απορρίμματα. Την περασμένη Πέμπτη κατατέθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την τροποποίηση του συστήματος θερμοκηπίου ώστε να περιλαμβάνει τις οδικές μεταφορές και τα κτήρια.
Σύμφωνα με την ανάλυση αντικτύπου του νέου Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ2) -την οποία εκπόνησαν οι Θεόδωρος Ζαχαριάδης & Κωνσταντίνος Ταλιώτης του Ινστιτούτου Κύπρου- αναμένεται συνολική επιβάρυνση των καταναλωτών κατά €409-415 εκατ. την τετραετία 2027-2030 και κατά €650-672 εκατ. καθ' όλη την περίοδο εφαρμογής του ΣΕΔΕ2, δηλαδή την εξαετία 2027-2032. Από τους πράσινους φόρους προβλέπεται την πρώτη χρονιά (12μηνη περίοδος) επιβάρυνση €100 εκατ. (καύσιμα και τέλος διανυκτέρευσης).
Οι παραπάνω υπολογισμοί για τους ρύπους δεν λαμβάνουν υπόψη την πράσινη φορολογία. Ενδεχομένως τα νούμερα να είναι χαμηλότερα καθώς ο πράσινος φόρος στα καύσιμα θα έχει επίδραση στη ζήτηση καυσίμων και στον όγκο των ζητουμένων δικαιωμάτων ρύπων (θεωρητικά θα είναι λιγότερα).
Η εκτίμηση της μελέτης αντικτύπου για τις αυξήσεις στα καύσιμα λόγω της αγοράς ρύπων έχουν ως εξής (σεντ/λίτρο σε σταθερές τιμές έτους 2020 και περιλαμβάνει ΦΠΑ 19%):
Βενζίνη:
2027: 6,8
2028: 10,8
2029: 12,2
2030: 13,5
Πετρέλαιο κίνησης και θέρμανσης:
2027: 8
2028: 12,8
2029: 14,4
2030: 16
Υγραέριο:
2027: 4,6
2028: 7,4
2029: 8,3
2030: 9,3
Μαζούτ:
2027: 8,6
2028: 13,8
2029: 15,5
2030: 17,2
Η επίδραση
Από την εφαρμογή του ΣΕΔΕ2, τα νοικοκυριά στις δύο χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες (δεκατημόρια) μπορεί να υποστούν μείωση της αγοραστικής τους δύναμης κατά €90-140 ώς το έτος 2030, ή περίπου 1-1,5% του εισοδήματός τους. Στις υψηλές εισοδηματικές κατηγορίες, η αντίστοιχη μείωση αγοραστικής δύναμης αναμένεται υψηλότερη σε απόλυτες τιμές αλλά χαμηλότερη σε σχετικούς όρους: περίπου €350-400 ή περίπου 0,5% του εισοδήματός τους.
Η ανάλυση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η εφαρμογή του ΣΕΔΕ2 δεν αναμένεται κατά μέσο όρο να προκαλέσει σημαντικό κόστος ή οφέλη για τα νοικοκυριά ούτε να επηρεάσει την κατανομή του εισοδήματος στην κυπριακή κοινωνία. Η επίδραση θα είναι ακόμα χαμηλότερη εάν προηγηθεί -πριν από την εφαρμογή του ΣΕΔΕ2 το 2027- η σταδιακή θέσπιση φόρου άνθρακα στο πλαίσιο της Πράσινης Φορολογικής Μεταρρύθμισης. Σε κάθε περίπτωση, για να αποφευχθούν δυσμενείς επιδράσεις στα ευάλωτα νοικοκυριά και επιχειρήσεις, οι κυβερνητικές αρχές θα πρέπει να δώσουν προσοχή στην παροχή πόρων, π.χ. από το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, για την ελάφρυνση των πιο ευάλωτων».
Πρόσθετα, οι τεχνολογικές εξελίξεις μπορεί να δώσουν μεγαλύτερα περιθώρια επιλογών στους καταναλωτές και να αμβλύνουν περαιτέρω την επίδραση των αυξημένων τιμών καυσίμων.
Στη διαβούλευση που προηγήθηκε η ΟΕΒ εξέφρασε έντονους προβληματισμούς για την εφαρμογή της προτεινόμενης νομοθεσίας για τη σημαντική αύξηση του κόστους των καυσίμων κίνησης και θέρμανσης συγχρόνως με τον φόρο άνθρακα κίνησης και παραγωγής που θα επιβληθεί στο πλαίσιο της φορολογικής μεταρρύθμισης.
Σε ό,τι αφορά την επίδραση στις επιχειρήσεις, στην ανάλυση του Ινστιτούτου Κύπρου αναφέρεται ότι «οι αλλαγές στις τιμές καυσίμων της βιομηχανίας (πετρελαίου, υγραερίου και μαζούτ) δεν είναι αμελητέες, ωστόσο στους περισσότερους κλάδους της μεταποίησης και των υπηρεσιών το κόστος καυσίμων αποτελεί σχετικά χαμηλό ποσοστό του κόστους παραγωγής. Σε προηγούμενη μελέτη επίδρασης του ενεργειακού κόστους στην παραγωγικότητα στην Κύπρο, αυξήσεις στην τιμή των καυσίμων κατά 7% αναμενόταν να επηρεάσουν το κόστος παραγωγής λιγότερο από 1%. Αυτό σημαίνει ότι, στην περίπτωση του ΣΕΔΕ2, με τις προαναφερθείσες αλλαγές στις τιμές της ενέργειας, δεν πρέπει να εγείρονται ανησυχίες για την ανταγωνιστικότητα των κυπριακών επιχειρήσεων κατά μέσο όρο. Από την άλλη πλευρά, αυτές οι μέσες επιπτώσεις ενδέχεται να κρύβουν ορισμένες σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις σε ένα μέρος των κυπριακών επιχειρήσεων που εξαρτώνται σε μεγαλύτερο βαθμό από υγρά καύσιμα για τη λειτουργία τους».
Το κοινωνικό ταμείο
Το νομοσχέδιο για το ΣΕΔΕ2 που κατατέθηκε στη Βουλή προβλέπει τη δημιουργία Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (ΚΤΚ) το οποίο θα λάβει €174 εκατ., για να βοηθήσει όσους πλήττονται από την ενεργειακή φτώχεια και τη «φτώχεια κινητικότητας». Η «φτώχεια κινητικότητας» αναφέρεται σε νοικοκυριά που έχουν υψηλό κόστος για μεταφορές ή περιορισμένη πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά δημόσια ή εναλλακτικά μέσα μεταφοράς.
Στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου εξηγείται ότι μέρος του ΚΤΚ θα χρηματοδοτείται από τον πλειστηριασμό των δικαιωμάτων που προέρχονται από το ΣΕΔΕ2 και από εθνικούς πόρους. Σκοπός του εν λόγω ταμείου είναι η οικονομική στήριξη των ευάλωτων νοικοκυριών που επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις επιπτώσεις της μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Το ταμείο θα ξεκινήσει το 2026 και θα παρέχει πόρους για την οικονομική στήριξη νοικοκυριών και μικρών επιχειρήσεων που επηρεάζονται από την αύξηση στις τιμές των καυσίμων. Αρμόδια αρχή διαχείρισης του ταμείου είναι η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης.
Από τα €174 εκατ., τα €113 εκατ. θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση μέτρων και επενδύσεων με στόχο τη μείωση των εκπομπών στον τομέα των οδικών μεταφορών και τον κτηριακό τομέα, μειώνοντας τις δαπάνες για τα ευάλωτα νοικοκυριά, πολύ μικρές επιχειρήσεις και χρήστες μεταφορών. Τα €61 εκατ. θα αξιοποιηθούν για εισοδηματική στήριξη ευάλωτων νοικοκυριών και χρηστών μεταφορών.
